Ζωή Γεωργαντά Καθηγήτρια Εφαρμοσμένης Οικονομετρίας και Παραγωγικότητας Πανεπιστημίου Μακεδονίας Οικονομικών και Κοινωνικών Επιστημών τέως Μέλος του Συμβουλίου της ΕΛΣΤΑΤ μετά από έγκριση της Διάσκεψης των Προέδρων της Βουλής των Ελλήνων
3 Σεπτεμβρίου 2012 Μας είπαν ότι το έλλειμμα της χώρας μας το κρίσιμο έτος 2009 ήταν 15,6% της συνολικής εγχώριας παραγωγής μας, ή, με την οικονομική ορολογία, το 15,6% του Ακαθάριστου (δηλαδή με τις αποσβέσεις συμπεριλαμβανόμενες) Εγχώριου Προϊόντος μας (ΑΕΠ). Μας είπαν, δηλαδή, ότι το έλλειμμα της χώρας μας ήταν το μεγαλύτερο στην ΕΕ. Όμως, η αλήθεια είναι ότι η χώρα μας είχε ένα από τα μικρότερα ελλείμματα στην ΕΕ και αυτό ήταν 3,9%. Η Γαλλία είχε 7,5%, η Ολλανδία και το Βέλγιο είχαν 5,6%, και η Γερμανία είχε 3,2%. Η αλήθεια για το Ελληνικό δημόσιο έλλειμμα απέχει τόσο πολύ από την πραγματικότητα που μας κάνει να θυμηθούμε τα λόγια του Αρθούρου Σοπενχάουερ: Όλες οι αλήθειες περνούν από τρία στάδια. Πρώτον διαπομπεύονται. Δεύτερον, πολεμούνται με βία. Τρίτον, γίνονται αποδεκτές ως ολοφάνερες και αυταπόδεικτες. Το άρθρο αυτό συμπληρώνει τις μέχρι τώρα δηλώσεις και μαρτυρικές καταθέσεις μου. Η διαφορά είναι ότι περιλαμβάνει ένα σαφές ποσοτικό συμπέρασμα που βασίζεται σε συνεχιζόμενη μελέτη των γεγονότων και των αριθμών, ιδιαίτερα από τον Οκτώβριο του 2009 που εκλέξαμε την σοσιαλιστική κυβέρνηση του ΠΑΣΟΚ. Έτσι, θεωρώ ότι μπορώ σήμερα, δύο ακριβώς χρόνια μετά την δεύτερη συνεδρίαση της τότε ανεξάρτητης 7-μελούς Ελληνικής Στατιστικής Αρχής (ΕΛΣΤΑΤ), να συμβάλω παραπέρα στην διαλεύκανση του ζητήματος της διόγκωσης του δημόσιου ελλείμματος της χώρας μας δείχνοντας ότι το πραγματικό μέγεθος του ελλείμματος του 2009 ήταν 3,9% του ΑΕΠ. Για να γίνει κατανοητός ο υπολογισμός του πραγματικού δημόσιου ελλείμματος, πρέπει να ξεκινήσουμε από τον ορισμό του ελλείμματος και την σχέση του με το χρέος. Το δημόσιο έλλειμμα είναι η διαφορά μεταξύ εσόδων και δαπανών του κρατικού προϋπολογισμού. Το χρέος ορίζεται ως τα συσσωρευμένα ελλείμματα διαμέσου του χρόνου. Συνεπώς, το έλλειμμα ενός συγκεκριμένου έτους είναι η διαφορά μεταξύ του χρέους του έτους αυτού και του προηγούμενου έτους. Με άλλα λόγια, τα δύο αυτά μεγέθη, έλλειμμα και χρέος, σχετίζονται μεταξύ τους διαμέσου μιας εξίσωσης η οποία αποτελεί και έναν παράγωγο ορισμό του ελλείμματος. Η εξίσωση αυτή είναι η εξής: Χt – Χt-1 = Dt (1) όπου Χt συμβολίζει το χρέος τον χρόνο t, Χt-1 συμβολίζει το χρέος τον προηγούμενο χρόνο t-1, και Dt συμβολίζει το έλλειμμα τον χρόνο t. Αν μεταφέρουμε το χρέος του έτους t-1 στην δεξιά πλευρά της εξίσωσης (1), τότε μπορούμε να πούμε ότι το έλλειμμα του δημόσιου προϋπολογισμού (έσοδα μείον δαπάνες) προστίθεται στο χρέος του προηγούμενου (t-1) έτους και το αποτέλεσμα είναι το χρέος του τρέχοντος έτους, δηλαδή το Χt. Όπως γίνεται φανερό, όταν έχουμε έλλειμμα αυτό σημαίνει ότι τα έσοδά μας είναι μικρότερα από τις δαπάνες μας, άρα πρέπει να δανειστούμε. Με την έννοια αυτή, το δημόσιο έλλειμμα καθορίζει και τις δανειακές ανάγκες της χώρας. Επίσης θα είναι χρήσιμο στην παρακάτω συζήτηση αν ξεκαθαρίσουμε τί σημαίνει στοκ και τί σημαίνει ροή. Το χρέος ως μέγεθος που συσσωρεύεται διαμέσου του χρόνου, και είναι στην ουσία άθροισμα των ελλειμμάτων όλων των προηγούμενων ετών, ονομάζεται αποθεματικό μέγεθος ή στοκ, ενώ το έλλειμμα αφορά μόνο ένα έτος και ονομάζεται μέγεθος ροής. Στην πράξη, όταν δηλαδή καταχωρούνται τα δεδομένα των εσόδων και των δαπανών στους διάφορους λογαριασμούς, η εξίσωση (1) συνήθως παραβιάζεται, περισσότερο ή λιγότερο, από τις διάφορες χώρες. Στις περιπτώσεις αυτές, αντί για την εξίσωση (1), έχουμε την εξίσωση (2): Χt – Χt-1 = Dt + Kt (2) όπου το Κ συμβολίζει ένα μέγεθος σφάλματος, ή ρυθμιστικό, όπως το αποκαλεί η Eurostat. Συγκεκριμένα, το κονδύλι Κ, ονομάζεται «κονδύλι ρύθμισης χρέους-ελλείμματος» ή «ρύθμισης στοκ-ροής – Stock-Flow Adjustment (SFA)».Το μέγεθος αυτό, όπως έχει αποδειχτεί και θα το εξηγήσω παρακάτω, χρησιμοποιείται από τις χώρες για να κρύψουν ανεπιθύμητα ελλείμματα. Δηλαδή «φουσκώνουν» το Κ και «ξεφουσκώνουν» το D. Αυτό συμβαίνει διότι υπάρχει αδιαφάνεια για το τί είδους ποσά διαμορφώνουν το ύψος του κονδυλίου Κ. Στην σχετική Έκθεσή της τον Απρίλιο 2012 η Eurostat ανα φέρει ότι το κονδύλιο Κ «εννοιολογικά διακρίν εται στα επόμενα συστατικά στοιχεία: καθαρή απόκτηση χρηματοοικονομικών στοιχείων ενεργητικού, επιδράσεις λόγω ρύθμισης χρέους, και στατιστικά σφάλματα». Τα τρία αυτά συστατικά στοιχεία του Κ ορίζονται τόσο πολύ γενικά από την Eurostat, ώστε δημιουργούν σύγχυση ακόμα και στον ειδικό διότι αποτελούνται από αδιαφανή κονδύλια που είναι επίσης τελείως διαφορετικά μεταξύ τους. Προσπαθώντας όμως να καλυφθεί για την αδιαφάνεια του κονδυλίου Κ, στην σελίδα 2 της Έκθεσής της η Eurostat γράφει: «είναι σημαντικό να ελέγχεται το κονδύλι Κ διότι μπορεί να είναι ένδειξη για ύπαρξη προβλήματος όσον αφορά την ποιότητα των στοιχείων» και η Eurostat συνεχίζει στην ίδια παράγραφο: «Έχει υποστηριχτεί ότι επειδή δίνεται μεγάλη βαρύτητα στο έλλειμμα με τους τρέχοντες δημοσιονομικούς ελέγχους από την ΕΕ (διαδικασία υπερβολικού ελλείμματος ή EDP και Συνθήκη Μάαστριχτ), οι κυβερνήσεις μπορεί να έχουν κίνητρο να δηλώνουν μικρότερα ελλείμματα καταγράφοντας μεγαλύτερες συναλλαγές στο πλαίσιο του κονδυλίου Κ». Το γεγονός αυτό, δηλαδή το ότι το Κ χρησιμοποιείται για την κάλυψη των ελλειμμάτων των Ευρωπαϊκών χωρών, δεν έχει απλώς «υποστηριχτεί», όπως δηλώνει τηλεγραφικά και προφανώς με διάθεση συγκάλυψης της πραγματικότητας η Eurostat, αλλά έχει αποδειχθεί, όπως θα αναπτύξω στο τέλος του άρθρου αυτού, στην βάση έγκυρης επιστημονικής έρευνας. Η ασάφεια των λογιστικών και οικονομικών ορισμών της Eurostat Στο άρθρο μου «ΟιΕυρωπαϊκοί Κανονισμοί για το Χρέος και το Έλλειμμα» περιγράφονται ενδιαφέρουσες λεπτομέρειες του Ευρωπαϊκού Συστήματος Λογαριασμών του 1995 (ESA95) που εφαρμόζεται από το 1996 μέχρι σήμερα και αφορά τον υπολογισμό του δημοσίου χρέους και του ελλείμματος. Γίνεται έτσι φανερό ότι το ESA95 αποτελεί πλαίσιο αναφοράς για τις Εθνικές Στατιστικές Υπηρεσίες, στις οποίες παρέχεται μεγάλη ευελιξία ώστε να προσαρμόζουν το πλαίσιο αυτό στις ιδιαίτερες συνθήκες των χωρών-μελών. Η ευελιξία αυτή θα μπορούσε ίσως να αξιοποιηθεί θετικά από τις Στατιστικές Υπηρεσίες αν υπήρχαν πραγματικές δημοκρατικές διαδικασίες και ουσιαστική πολιτικοοικονομική Ευρωπαϊκή Ένωση. Όμως η ανυπαρξία τέτοιων θεσμών, σε συνδυασμό με την ασάφεια των ορισμών στα διάφορα Εγχειρίδια και Συμβουλευτικά κείμενα της Eurostat που εκδίδονται ως πρακτικά «λυσάρια» εφαρμογής του ESA95, οδηγεί τις χώρες-μέλη σε ερμηνείες που ευνοούν τα πολιτικά τους προγράμματα. Στον κανόνα αυτό υπάρχουν εξαιρέσεις, μία από τις οποίες είναι η Ελλάδα, στην οποία «υπαγορεύονται» ερμηνείες χωρίς, δυστυχώς, αντίλογο εκ μέρους της χώρας μας, όπως φαίνεται από τα δεδομένα και τον έγκυρο Τύπο. Ταυτόχρονα, οι ορισμοί που περιλαμβάνονται στο ESA95 διαφέρουν από τους αντίστοιχους ορισμούς στα πλαίσια του EDP (διαδικασίας υπερβολικού ελλείμματος) αυξάνοντας έτσι την σύγχυση ακόμα και στους ειδικούς. Το αποτέλεσμα είναι ότι όποια χώρα στην ΕΕ είναι σήμερα οικονομικά ισχυρότερη, έχει και μεγαλύτερη δυνατότητα στο να αξιοποιεί το κονδύλι Κ, και με την δημιουργική λογιστική (εφαρμογή παράνομων λογιστικών τεχνασμάτων) να ωφελείται αδιαφανώς και μονομερώς διότι στην ΕΕ ο έλεγχος του Κ γίνεται από τους ισχυρούς προς τους αδύνατους και όχι και αντίστροφα, όπως θα απαιτούσαν οι δημοκρατικές διαδικασίες. Έτσι, το δημόσιο χρέος σχεδόν δεν ορίζεται. Υπάρχουν πολλές αναφορές στην διεθνή σχετική βιβλιογραφία για την ασάφεια του ESA95. Μεταξύ άλλων, αναφέρω την μελέτη «Το μέγεθος και η σύνθεση του κυβερνητικού χρέους στην ευρωζώνη (The size and composition of government debt in the euro area)», ECB, No.132, Oct 2011, όπου στην σελίδα 5 γράφεται το εξής: «Παρά το γεγονός ότι ο όρος κυβερνητικό χρέος χρησιμοποιείται πολύ συχνά, εντούτοις περιλαμβάνει διαφορετικές έννοιες με διαφορετικές αποχρώσεις». Αλλά και ολόκληρη η μελέτη αυτή δείχνει την ασάφεια και την σύγχυση που δημιουργεί η έννοια του δημοσίου χρέους στο ΕSΑ95. Επίσης, το ότι δεν υπάρχει σαφής ορισμός του χρέους αναφέρεται και στα ίδια τα Εγχειρίδια της Eurostat (Βλ. Eurostat Manual on Government Deficit and Debt, 2002, section V1, p.196; Manual on Government Deficit and Debt, Implementation of ESA95, 2010, section VIII.2.1, p.305). Μάλιστα, σε πρόσφατο Δοκίμιο του ΔΝΤ (27 Ιουλίου 2012) με τίτλο «Τι βρίσκεται από κάτω: Ο στατιστικός ορισμός του δημοσίου χρέους. Μια επισκόπηση της συγκάλυψης του δημοσίου χρέους σε 61 χώρες» με συγγραφείς τους Robert Dippelsman, Claudia Dziobek, και Carlos Mangas, αναλύεται η σύγχυση που δημιουργούν οι ορισμοί και η εφαρμογή τους στην καταγραφή των δημοσιονομικών στοιχείων της Γενικής Κυβέρνηση των διαφόρων χωρών και προτείνεται ένα πλαίσιο ά] ]>
Σχολιασμός με λογαριασμό Facebook