Από την αρχή κιόλας της δημιουργίας του νεοελληνικού κράτους η τοπική αυτοδιοίκηση αποτέλεσε θεμέλιο λίθο της διοικητικής οργάνωσης. Οι πρώτοι θεσμοί τοπικής αυτοδιοίκησης ήταν οι δήμοι και οι κοινότητες, θεσμοί που διατηρήθηκαν σχεδόν ένα ολόκληρο αιώνα μέσα σε διαφορετικά διοικητικά μοντέλα. Για δεκαετίες, όμως ολόκληρες, το παραδοσιακό συγκεντρωτικό μοντέλο, ως απόρροια του κρατισμού επικράτησε και οδήγησε στην ουσιαστική αποδυνάμωση της τοπικής αυτοδιοίκησης, στερώντας από τις τοπικές κοινωνίες βασικά εργαλεία δημοκρατίας, ανάπτυξης και εκσυγχρονισμού.

Το πελατειακό σύστημα που αναπτύχθηκε, εδραίωσε από την αρχή κιόλας τις σχέσεις συναλλαγής, εξέλιξη που διαμόρφωσε την αυτοδιοικητική πραγματικότητα και τροφοδότησε αρκετά φαινόμενα διαφθοράς, παρά τις εκσυγχρονιστικές προσπάθειες που έγιναν κατά καιρούς. Δεν είναι τυχαίο ότι σύμφωνα με πρόσφατη έκθεση του επιθεωρητή δημόσιας διοίκησης (2010) τα πρωτεία στα φαινόμενα διαφθοράς κατέχουν μεταξύ άλλων οι οργανισμοί τοπικής αυτοδιοίκησης. Δεν είναι εξάλλου λίγες οι περιπτώσεις σχετικά με υπεξαιρέσεις αστρονομικών ποσών, ακόμα και σε μεγάλους δήμους της ελληνικής επικράτειας.

Τα διαχρονικά προβλήματα οδήγησαν για άλλη μια φορά σε μια ευρεία διοικητική μεταρρύθμιση, γνωστή ως νόμος του «Καλλικράτη», με σκοπό την δημιουργία ισχυρότερων σχηματισμών αλλά και την ορθολογικότερη διαχείριση των δημοσίων πόρων, την πάταξη των φαινομένων της κακοδιοίκησης, της αναποτελεσματικότητας, της διαφθοράς, της κατασπατάλησης του δημοσίου χρήματος. Τα παραπάνω επιχειρήθηκε να πραγματοποιηθούν μέσω της πρωτόγνωρης για τα ελληνικά δεδομένα μεταφοράς αρμοδιοτήτων στους δύο βαθμούς τοπικής αυτοδιοίκησης, την περιφέρεια και τον δήμο.

Ένα χρόνο, όμως, μετά τίποτα δεν δείχνει ότι το μοντέλο αυτό έχει αρχίσει να αποδίδει. Οι περισσότεροι δήμοι βρίσκονται σε αμηχανία, καθώς αδυνατούν λόγω έλλειψης ειδικευμένου προσωπικού και πόρων να εφαρμόσουν βασικές αρχές της διοικητικής μεταρρύθμισης. Οι αρμοδιότητες μεταξύ των δύο βαθμών της τοπικής αυτοδιοίκησης, της αποκέντρωσης και της κεντρικής διοίκησης ακόμα δεν έχουν ξεκαθαριστεί, ενώ η διοίκηση του κράτους φαίνεται να βουλιάζει σε ένα πλήθος εφαρμοστικών νομοθετικών και διοικητικών ρυθμίσεων. 

Η σημερινή οικονομική κρίση δεν αφήνει σε κανένα διοικητικό επίπεδο τα περιθώρια για περιόδους χάριτος και προσαρμογής. Η διοικητική μεταρρύθμιση που αποτελεί πια βασικό αίτημα και ανάγκη πρέπει να προχωρήσει και να αποδώσει άμεσα. Οι δήμοι πρέπει να αποτελέσουν βασικό εργαλείο για την ανάπτυξη και την πρόοδο. Μόνο οι πολίτες ξέρουν και μπορούν να διαχειρίζονται με τον καλύτερο τρόπο τις τοπικές υποθέσεις, καθώς γνωρίζουν καλύτερα από όλους τις ανάγκες και τις αναπτυξιακές προοπτικές του τόπου τους, ελέγχοντας ταυτόχρονα μέσα από την καθημερινή και συνεχή αλληλεπίδραση τους τοπικούς τους άρχοντες.

Το θέμα της εξεύρεσης πόρων είναι βασικό ζητούμενο στη σημερινή συγκυρία. Δύσκολα επιλύεται, μπορεί όμως να βελτιωθεί μέσω της καλύτερης απορρόφησης κοινοτικών κονδυλίων, όπως αυτά προσφέρονται μέσω της περιφερειακής πολιτικής της Ε.Ε. Για να επιτευχθεί βέβαια αυτό, απαιτείται να αντιμετωπιστούν έγκαιρα τα προβλήματα που έχουν να κάνουν με την έλλειψη ειδικοτήτων και εξειδικευμένου προσωπικού σε όλες τις βαθμίδες της τοπικής αυτοδιοίκησης.

Μόνο μέσω της σωστής και αποτελεσματικής λειτουργίας της τοπικής αυτοδιοίκησης θα μπορέσει ο πολίτης να βελτιώσει το βιοτικό του επίπεδο, το περιβάλλον και την καθημερινότητά του. Η Ελλάδα χρειάζεται τη βοήθεια όλων μας και είναι ίσως η τελευταία μας ευκαιρία για να της την προσφέρουμε. Η αυτοδιοίκηση δίνει τα εργαλεία στον πολίτη για να καθορίσει ο ίδιος το μέλλον του πέρα από μικροπολιτικές στρατηγικές και αγκυλώσεις, που απορρέουν από ένα λανθασμένο πολιτικό παρελθόν.

Παναγιώτης Καρβελάς
pkarvelas@yahoo.com