Το πέρασμα στην μεταλιγνιτική περίοδο απαιτεί σωστό και έγκαιρο σχεδιασμό
Του Δημήτρη Μπούσμπουρα από την Ρήξη φ. 130
Κάποια στιγμή ο λιγνίτης στην Μεγαλόπολη θα τελειώσει. Η λίμνη που υπήρχε στην περιοχή πριν 2,5 εκ. χρόνια ήταν η βάση για την δημιουργία του λιγνίτη. Σε μερικές δεκαετίες όλος ο εκμεταλλεύσιμος λιγνίτης θα έχει εκσκαφτεί και θα καεί στα θερμοηλεκτρικά εργοστάσια. Τι θα γίνει μετά στην περιοχή; Ένα τμήμα θα ξαναγίνει χωράφια και λιβάδια. Δεν μπορεί όμως να γίνει αυτό σε όλη την έκταση. Τι θα γίνουν οι τρύπες βάθους μέχρι 90 μέτρων που θα παραμείνουν;
Σε ένα κράτος που κάνει σχεδιασμό και σε μια κοινωνία ενεργή υπάρχει η δυνατότητα σχεδιασμού από τώρα για την μεταλιγνιτική περίοδο. Ας δούμε πώς εξελίχτηκαν τα πράγματα στην περίπτωσή μας.
Η ΔΕΗ, έχοντας υποχρέωση να αποκαταστήσει το περιβάλλον, εκπόνησε μία μελέτη όπου προέβλεπε ότι οι τρύπες που θα έμεναν θα μετατρέπονταν σε λίμνες. Τα σχέδια που παρέδωσε όμως, μόνο σε λίμνες δεν παράπεμπαν. Επρόκειτο για μεγάλες τετραγωνισμένες τρύπες στο έδαφος, με κάθετα πρανή. Έγινε αντιληπτό ότι αυτές οι λίμνες, εκτός από τα ασταθή και επικίνδυνα πρανή, δεν είχαν καμία σχέση με υγρότοπο. Η μελέτη δεν έγινε δεκτή και η ΔΕΗ ανέθεσε στην Ελληνική Ορνιθολογική Εταιρεία μια μελέτη για έναν σχεδιασμό δημιουργίας υγροτόπων που θα προσομοίαζε σε φυσικό. Συντονιστής ήταν ο υπογράφων αυτό το κείμενο, καθώς είχα ήδη ασχοληθεί με την αποκατάσταση υγροτόπων.
Η μελέτη αυτή έγινε με πραγματικό ζήλο, καθώς δινότανε η ευκαιρία να εφαρμοστούν στην Ελλάδα οι αρχές της βιολογίας της διατήρησης (conservation biology) και οι καλές πρακτικές που εφαρμόστηκαν σε άλλες χώρες. Επισκέφτηκα τότε στην Αγγλία 11 υγροτόπους που είχαν δημιουργηθεί σε παλιά λιγνιτωρυχεία και στην μελέτη συμμετείχε και Άγγλος επιστήμονας της Βρετανικής Οργάνωσης για την Προστασία των Πουλιών RSPB-UK που ασχολείται σε υγροτόπους – πρώην λιγνιτωρυχεία. Επρόκειτο για σημαντικούς υγρότοπους με δεκάδες χιλιάδες επισκέπτες κάθε χρόνο ο καθένας και μια θαυμαστή βιοποικιλότητα.
Η μελέτη κατέληξε στην δημιουργία υγροτόπων με την χρήση των υδάτων του Αλφειού ποταμού, που σήμερα έχει εκτραπεί. Περιλάμβανε την δημιουργία ρηχών εκτάσεων, καλαμιώνων, υγρών λιβαδιών, νησίδων κ.λπ. Όλα αυτά χωρίς πρόσθετο κόστος και εμπόδια στην εκμετάλλευση, αλλά με σωστή εναπόθεση των υλικών που παραμένουν από την εκσκαφή. Απλώς η εναπόθεση πρέπει να είναι οργανωμένη και να στοχεύει στην διαμόρφωση ρηχών εκτάσεων στο λιγνιτωρυχείο του Χωρεμίου και νησίδων στο λιγνιτωρυχείο της Μαραθούσας. Η μελέτη αυτή κατατέθηκε στην ΔΕΗ, η οποία υπέβαλε μια σύντομη εκδοχή της1 και τους χάρτες με τον σχεδιασμό στην Νομαρχιακή Αυτοδιοίκηση Αρκαδίας το 2006, στο πλαίσιο της διαδικασίας περιβαλλοντικής αδειοδότησης.
Η Κοινή Υπουργική Απόφαση Έγκρισης των Περιβαλλοντικών Όρων 28/5/2008 που εκδόθηκε στην συνέχεια, στην παράγραφο 10 αναφέρεται στην παραπάνω Ειδική Τεχνική Μελέτη Εφαρμογής του 2006 και στην υποχρέωση δημιουργίας λιμναίων οικοσυστημάτων με «την εξασφάλιση ικανού βάθους για την δημιουργία λιμναίου οικοσυστήματος και την ανάπτυξη παρυδάτιας και υδροχαρούς βλάστησης».
Η ΔΕΗ σήμερα πραγματοποιεί επέκταση των ορυχείων εκτρέποντας εκ νέου τον Αλφειό. Κατέθεσε νέα Μελέτη Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων (ΜΠΕ) για το έργο2 που βρίσκεται στην διαδικασία δημόσιας διαβούλευσης πριν την συζήτηση στο Περιφερειακό Συμβούλιο.
Οι χάρτες που συνοδεύουν την ΜΠΕ δεν έχουν καμία σχέση με τους χάρτες της Ειδικής Τεχνικής Μελέτης Εφαρμογής του 2006. Μια απλή ματιά αρκεί να το καταλάβει και ο μη ειδικός. Αντίθετα στην ΜΠΕ υπάρχει συμβατότητα με την αρχική μελέτη αποκατάστασης η οποία είχε απορριφτεί, γιατί προέβλεπε βαθιές λίμνες με κάθετα πρανή, σαν τεράστιες πισίνες, που δεν έχουν καμία σχέση με υγρότοπο. Στην ΜΠΕ δεν υπάρχουν αναφορές στον σχεδιασμό με δημιουργία υγροτόπων, αλλά πολύ γενικές αναφορές, που δεν έχουν καμία σχέση με τον πρόχειρο χάρτη αποκατάστασης που υποβάλλουν.
Προβλέπονται, μάλιστα, αντί για αποκατάσταση με την δημιουργία υγροτόπων, όπως είναι η διεθνής πρακτική, φυτεύσεις δένδρων. Πρόκειται για μια πρόχειρη λύση που απέχει από τις δυνατότητες της περιοχής τόσο για την βελτίωση του φυσικού περιβάλλοντος όσο και για την οικοτουριστική της ανάπτυξη κατά την μεταλιγνιτική περίοδο.
Η υπαναχώρηση στην ΜΠΕ που υποβλήθηκε δείχνει αδιαφορία για τις δυνατότητες βελτίωσης του φυσικού περιβάλλοντος και την οικονομική βιωσιμότητα της περιοχής στην μεταλιγνιτική περίοδο. Οι δυνατότητες, λόγω της ύπαρξης του Αλφειού, για την δημιουργία υγιών υγροτοπικών οικοσυστημάτων είναι πολύ μεγάλες. Η επέκταση των ορυχείων δεν μπορεί να είναι πρόσχημα για την εγκατάλειψη αυτού του σχεδιασμού. Αντίθετα, θα έπρεπε να οδηγεί σε αυστηρότερες διαδικασίες για την συνολική αποκατάσταση, αλλά και να προβλέπονται διαδικασίες για την σταδιακή εφαρμογή του σχεδιασμού, καθώς ολοκληρώνονται οι επεμβάσεις σε ορισμένες περιοχές.
Η ΔΕΗ σήμερα βαίνει προς ιδιωτικοποίηση. Ο πίνακας που παρατίθεται προέρχεται από την ιστοσελίδα της εταιρείας. Τίποτα δεν διασφαλίζει πώς θα είναι στο μέλλον και αν θα μπορεί το ελληνικό δημόσιο να επιβάλει εκ των υστέρων περιβαλλοντικούς όρους αποκατάστασης. Αλλά ακόμη και να ήταν δημόσια, η δέσμευση στην τήρηση ενός σχεδιασμού πρέπει να υπάρχει. Ένας πρόσθετος λόγος είναι ότι οι εργασίες αποκατάστασης πρέπει να αναπτύσσονται σταδιακά με την ολοκλήρωση κάθε τμήματος.
Η τοπική κοινωνία φαίνεται να μην αντιλαμβάνεται την μακροπρόθεσμη προοπτική. Ίσως είμαστε σε μία περίοδο που μόνο ο άμεσος ορίζοντας είναι ορατός. Η μεταλιγνιτική περίοδος όμως πρέπει να αρχίσει να σχεδιάζεται από τώρα. Πρέπει να πάρουμε το παράδειγμα από άλλες χώρες. Περιοχές κατεστραμμένες από τον 19ο αιώνα έχουν σήμερα μια άλλη δυναμική. Στην Μεγαλόπολη θα μπορούσε να δημιουργηθεί ο σημαντικότερος υγρότοπος της Πελοποννήσου και αυτό να δώσει άλλη προοπτική με τον οικοτουρισμό που μπορεί να αναπτυχθεί μαζί με την γεωργία και την βιομηχανική παράδοση που έχει διαμορφωθεί στην περιοχή. Η προοπτική είναι ανοιχτή, αρκεί η κοινωνία να την επιβάλει.
Δημήτρης Μπούσμπουρας από το ardin-rixi.gr
______________________________________________________
Στο συγκεκριμένο άρθρο έβαλα μερικά ερωτήματα στον κ. Μπούσμπουρα, ο οποίος μου απάντησε σχετικά, δείτε παρακάτω….
Διαβάζοντας το άρθρο σας θα ήθελα να επισημάνω τα εξής:
1. Ποιος θα ενημερώσει και με ποιόν τρόπο τους πολίτες της περιοχής για το τι θα συμβεί τελικά σε 3 δεκαετίες στην περιοχή;
2. Ακόμα και αν προχωρήσει μια μελέτη έτσι όπως την αναφέρετε, υπάρχει καμία εγγύηση ότι θα εφαρμοστεί πλήρως και ότι δεν θα αλλάξει ξανά στο μέλλον;
3. Διάβασα σε δελτίο τύπου ότι η Ελληνική Ορνιθολογική εταιρία, ζητάει να μην προχωρήσει αυτή η μελέτη.Διαμένω στην περιοχή και ειλικρινά ελάχιστοι έχουν ακουστά για την εταιρία. Η τοπική κοινωνία συζητάει θέματα επαναπόδοσης εδαφών για καλλιέργειες , δημιουργία πάρκων αναψυχής και διάφορα άλλα. Η μελέτη που αναφέρεστε , έχει συμπεριλάβει μέσα την γνώμη της τοπικής κοινωνίας; Η περιέχει μόνο όσα έχουν γίνει σε κάποιες άλλες χώρες, η όσα επιθυμούν οι επιστήμονες που την συνέταξαν; Έχει παρουσιαστεί η δική σας μελέτη σε διαβούλευση στην περιοχή;
Απαντώ στα ερωτήματα:
Η μελέτη αποκατάστασης που είχαμε κάνει έχει λάβει υπόψη την επαναπόδοση των αγροτικών γαιών στην καλλιέργεια. Η διαφορά είναι ότι στην υπόλοιπη έκταση, αντί για κάποιες τετράγωνες λίμνες με βάθος έως 90 μέτρα, η μελέτη σχεδιάζει στο ίδιο χώρο ένα λειτουργικό υγρότοπο. Δεν αποτελεί αντιγραφή άλλων περιοχών από το εξωτερικό, οι οποίες άλλωστε υδρολογικά λειτουργούν πολύ διαφορετικά.
Όταν κάναμε την μελέτη ο δήμος Μεγαλόπολης το ήξερε. Μερικοί μάλιστα δημοτικοί σύμβουλοι δουλεύανε στην ΔΕΗ και είχα συζητήσει διεξοδικά μαζί τους. Είχα προτείνει να κάνουμε παρουσίαση αλλά δεν ήθελε ούτε η ΔΕΗ ούτε ο Δήμος. Η ΔΕΗ προφανώς γιατί ήθελε μόνο την έγκριση για να προχωρήσει η εξόρυξη. Είχε μάλιστα καταθέσει μια περίληψη της μελέτης και όχι το πλήρες κείμενο. Από τον Δήμο δεν ήθελαν μάλλον να ανοίξει η συζήτηση για πολλούς λόγους. Τότε εκτός των άλλων υπήρχε το θέμα να γίνει εκεί ο ΧΥΤΑ της Αρκαδίας. Επίσης έχω την αίσθηση ότι η συζήτηση γίνεται πάντα περιστασιακά και με βραχύ ορίζοντα, κυρίως για την διεκδίκηση αντισταθμιστικών έργων από την ΔΕΗ. Το ίδιο συμβαίνει στην Δυτική Μακεδονία όπου ο Περιβαλλοντικών πόρος έχει μετονομαστεί σε «αναπτυξιακό» πόρο και τελικά στην πράξη σε πόρο παραγοντισμού.
Θεωρητικά οι Περιβαλλοντικοί Όροι δεν μπορούν να αλλάξουν προς το χειρότερο. Αυτό θα γίνει αν εγκριθεί ως έχει η νέα Μελέτη Περιβαλλοντικών ΅Επιπτώσεων που υπαναχωρεί από τον παλιό εγκεκριμένο σχεδιασμό.
Η Ελληνική Ορνιθολογική Εταιρεία είναι περιβαλλοντική και επιστημονική μη κερδοσκοπική οργάνωση (σωματείο). Ο όρος Εταιρεία είναι με τον αρχαίο όρο. Οι στόχοι της είναι η μελέτη και προστασία των άγριων πουλιών και των βιοτόπων τους. Μπρείτε να δείτε το τεράστιο έργο που έχει κάνει στην ιστοσελίδα της.
Προσωπικά είμαι διατεθειμένος να γίνει οποιαδήποτε ανοικτή συζήτηση και παρουσίαση στην περιοχή.
Αλεβίζος Παναγιώτης