AΡΤΕΜΙΣ ΔΕΡΕΑΤΙΣ «Εν Δέραις καλουμέναις της σφετέρας»
Στη Πετρούλα Μεσσηνίας ή στην Αγία Θεοδώρα Βάστα προσδιορίζει ο περιηγητής Παυσανίας τη θέση του ιερού της;
Ο κ. Σωκράτης Κουρσούμης εξαίρετος αρχαιολόγος –ερευνητής και διδάκτορας αρχαιολογίας στο Πανεπιστήμιο Κρήτης, με μεταπτυχιακές σπουδές στο ίδιο πανεπιστήμιο, έχει συμμετάσχει σε πλήθος ανασκαφών στην Αττική, την Πελοπόννησο, τα νησιά του Αιγαίου, την Κρήτη, την Πεντέλη και τον Ταϋγετο.
Έχει υπηρετήσει στο Υπουργείο Πολιτισμού, στη Διεύθυνση Προϊστορικών και Κλασικών αρχαιοτήτων, και στις Εφορείες Λέσβου, Αττικής, Ηλείας, Μεσσηνίας και Κορινθίας .
Έχει κάνει επιστημονικές έρευνες σε Μεσσηνία και Κορινθία, έχει δώσει διαλέξεις σε ελληνικά και ξένα ιδρύματα και έχει συγγράψει σημαντικό αριθμό άρθρων δημοσιευμένων σε περιοδικά και σε τόμους διεθνών συνεδρίων.
Αναζητώντας στη βόρεια Μεσσηνία τον ακριβή τοπογραφικό προσδιορισμό της θέσης “Δέρες” όπου – κατά τον Παυσανία – έλαβε χώρα μάχη μεταξύ των Μεσσηνίων και των Λακεδαιμονίων κατά τη διάρκεια του Β’ Μεσσηνιακού πολέμου (685 ή 668 π.Χ) προέβη σε έρευνα, που τα συμπεράσματά της δημοσίευσε σε δοκίμιο με τίτλο :
“Εν Δέραις καλουμέναις της σφετέρας”.
Αναζητώντας μια αρχαία θέση και ένα ιερό στη Βόρεια Μεσσηνία .
Στην εργασία του αυτή, όπως αναφέρει, είχε τη συμπαράσταση της αρχαιολόγου κ. Όλγας Αποστολοπούλου-Κακαβογιάννη (στην οποία και αφιερώνει την μελέτη του αυτή), και πληροφορίες της προϊσταμένης της ΛΗ’ ΕΠΚΑ κ. Ξένης Αραπογιάννη, του καθηγητή Ιστορίας κ . Γ.Α Πίκουλα, της προϊσταμένης της ΛΗ’ και ΛΘ’ ΕΠΚΑ κ. Άννας Καραπαναγιώτου κ.α.
Επίσης πηγές από αρχαίους και σύγχρονους συγγραφείς, από ευρήματα αρχαιολογικών ανασκαφών και από ιστορικά γεγονότα τον οδήγησαν στο συμπέρασμα της ταύτισης της θέσης Δέρες με το δωρικό ναό που βρέθηκε πριν από 30 περίπου χρόνια στη θέση Πετρούλα στην Άνω Μέλπεια. Η θέση Πετρούλα είναι η κορυφή ενός πολύ ομαλού λόφου, Ν ΝΔ του Τετραζίου.
Τα στοιχεία αυτά όμως – που αναφέρονται πιο κάτω- μπορούν το ίδιο εύλογα να ταυτοποιήσουν τον χώρο του ναού της Αγίας Θεοδώρας Βάστα ως πιθανή θέση του ιερού της Αρτέμιδος.
- Η θέση του Ναού τοποθετείται στα Αρκαδο-Μεσσηνιακά σύνορα.
- Τελετές και αφιερώματα κοινά στους Αρκάδες και στους Μεσσήνιους.
- Θέση του ιερού Νότια του Λυκαίου Όρους.
- Θέση του ιερού στις νοτιότερες παρυφές του Όρους Τετράζι .
- Θέση του ιερού σε δυσπρόσιτη, απομακρυσμένη περιοχή.
- Στη θέση του ιερού μπορεί να προϋπήρχε άλλος Ναός.
Το συμπέρασμα της έρευνας του κυρίου Κουρσούμη δημιουργεί όμως απορίες, καθώς ο ίδιος επικαλείται και άλλα στοιχεία που δεν υποστηρίζουν τη θέση του δωρικού ναού στην Άνω Μέλπεια παρά μόνο τη θέση του ναού της Αγίας Θεοδώρας Βάστα, όπως:
- Η ύπαρξη πηγής κοντά στο ιερό
- Η πιθανή ύπαρξη έλους κοντά στο ιερό
- Η λέξη Δέρα, Δέρες, Δέρειον η οποία οδηγεί ετυμολογικά σε τράχηλο λαιμού (περιδέραιον).
- Η θέση του ιερού που βρισκόταν σε μικρή κοιλάδα.
- Η πιθανή ταύτιση των ιερών της Αρτέμιδος Δερεάτιδος, της Αρτέμιδος Ελείας και της Αρτέμιδος Λιμνάτιδος και τέλος
- Η θέση του ιερού κοντά σε χαράδρες
Και κάποια επι πλέον στοιχεία που μπορούν να συνηγορήσουν για τη θέση του ιερού της Αρτέμιδος Δερεάτιδος στη θέση του ναού της Αγίας Θεοδώρας:
- Η εύρεση το 1959 έντεκα κεραμικών και μπρούτζινων ειδωλίων σε απόσταση έξι μέτρων Δυτικά της εκκλησίας της Αγίας Θεοδώρας . Τα ειδώλια αυτά παραδόθηκαν στον τότε έφορο αρχαιοτήτων που ήταν Διευθυντής Γυμνασίου στη Μεγαλόπολη , από κάτοικο του Βάστα .
- Η ανεύρεση τριών ακόμα ειδωλίων στο σπήλαιο που υπάρχει ΒΔ της Αγίας Θεοδώρας .
- Η ανεύρεση αρχαίου κτιρίου, σε αυτοψία της αρχαιολόγου κ. Άννας Καραπαναγιώτου το 2005, η οποία σε επιστολή της προς τον κ. Φώτη Ζώη αναφέρει: “σε απόσταση 70 μ. περίπου Νοτιοανατολικά του ναϋδρίου, μέσα σε πυκνή βλάστηση, διακρίνονται επιφανειακά τα κατάλοιπα ενός κτιρίου-που σύμφωνα με όλες τις ενδείξεις- χρονολογείται στους αρχαίους χρόνους . Από το κτίριο σώζονται σε καλύτερη κατάσταση δύο τοίχοι, που σχηματίζουν γωνία. Οι τοίχοι αυτοί είναι κατασκευασμένοι από ασβεστολιθικούς γωνιόλιθους και σώζονται σε ύψος ενός και – σε ένα σημείο- δύο δόμων. Λόγω της πυκνής βλάστησης στο άμεσο περιβάλλον, δεν κατέστη δυνατόν να διευκρινιστεί εάν στην περιοχή υπάρχουν και άλλα κατάλοιπα…….”
- Η πιθανή ύπαρξη αρχαίου ναού του Θεού Πάμισου, καθώς ο Θεός λατρευόταν στις πηγές του, που βρίσκονται κάτω από το εκκλησάκι της Αγίας Θεοδώρας .
- Και τέλος καθώς ήταν συνήθης η Σπαρτιατική τακτική ίδρυσης ιερών μετά από νικηφόρους πολέμους σε συνοριακές θέσεις, ο ναός του Πάμισου πιθανόν να μετονομάστηκε σε ιερό της Άρτεμις Δερεάτιδος.
Mε την πεποίθηση πως έχει ενδιαφέρον να γίνει προσπάθεια συγκέντρωσης περισσότερων στοιχείων για επιβεβαίωση της θέσης του ιερού της Αρτέμιδος Δερεάτιδος , όσοι έχουν κάποια στοιχεία ή το ενδιαφέρον να ασχοληθούν με το θέμα αυτό, μπορούν να απευθυνθούν στο Τηλ. 697 7266859 ή στο mail fot.zois@gmail.com.
Ζώης Φώτης Οκτώβριος 2024
