Ὁ πλοῦτος τῆς ὑμνολογίας τῶν Χριστουγέννων (πορεία πρός τήν μεγάλη ἑορτή τῆς Ἐνανθρωπήσεως τοῦ Χριστοῦ)
Τοῦ ἀρχιμ.Ἰακώβου Κανάκη.
Εἶναι γεγονός ὅτι ἡ ὑμνολογία μας περιέχει ἕναν θαυμαστό πλοῦτο θεολογικῶν ἐννοιῶν, πού προσφέρονται μέσῳ τῆς καταπλητικής ἑλληνικῆς γλῶσσας.Κάθε ἀκολουθία, ὀρθρινή ἤ ἑσπερινή, εἶναι διανθισμένη μέ τροπάρια πού ὑπάρχουν εἰκόνες παρμένες ἀπό τήν Ἁγία Γραφή, τά Συναξάρια καί τά κείμενα τῶν Πατέρων τῆς Ἐκκλησίας. Ἀνάλογα μέ τά ἔτη σύνθεσης ἤ σύνταξης τῶν τροπαρίων αὐτῶν παρατηροῦμε καί τήν ἀνάλογη γλωσσική ἔκφραση. Ἔτσι, κάποιοι ὕμνοι, ἀνάγονται στούς πρώτους χριστιανικούς αἰῶνες (ὅπως γιά παράδειγμα τό «Φῶς Ἰλαρόν» πού ψάλλεται στούς ἑσπερινούς) καί ἄλλοι ἔχουν συντεθεῖ στίς μέρες μας. Καθώς πορευόμαστε πρός τήν μεγάλη ἑορτή τῶν Χριστουγέννων, ἡ Ἐκκλησία μᾶς προετοιμάζει, ὅπως κάνει πάντα, γιά τήν ἑορτή αὐτή μέ ὕμνους σχετικούς μέ τό μεγάλο γεγονός τῆς Γεννήσεως τοῦ Χριστοῦ.
Πραγματικά, εἶναι μιά ἀπόλαυση, ἡ ἀκρόαση τῶν ὕμνων αὐτῶν. Ὅμως, ἐπειδή κάποιοι ἀπό αὐτούς εἶναι γραμμένη στήν ὁμηρική γλῶσσα εἶναι δύσκολο νά κατανοηθοῦν καί γι᾽αὐτό θά ἑρμηνεύουμε, «ὡς προεόρτια» τῶν Χριστουγέννων, ὡς πορεία προετοιμασίας μας, μερικούς ἀπό τούς ψαλμούς αὐτούς προκειμένου νά τούς κατανοήσουμε μέ εὐκολία, ὅταν θά τούς ἀκούσουμε νά ψάλλονται τήν ἡμέρα αὐτή τῆς μεγάλη «τῆς τοῦ Χριστοῦ Γεννήσεως».
Ἀπό τά ὡραιότερα τροπάρια τῆς ἑορτῆς εἶναι αὐτά πού συνθέτουν τίς καταβασίες. Λέγονται ἔτσι ἐπειδή πιθανόν οἱ ψάλτες κατέβαιναν ἀπό τά ἀναλόγιά τους. Πρόκειται γιά τίς πασίγνωστες « Χριστός γεννᾶται δοξάσατε…» κ.λπ. Ἐκτός αὐτῶν ψάλλονται καί οἱ λεγόμενες Ἰαμβικές, οἱ ὁποῖες συνθέτουν τόν Ἰαμβικό Κανόνα τῶν Χριστουγέννων, πού ἀποτελεῖται ἀπό ἐννέα ὠδές δηλαδή ἐννέα σύνολα τροπαρίων. Ἄς ξεκινήσουμε ἀπό τό πρῶτο τροπάριο τῆς Α´ ὠδῆς.
Σέ κάθε τροπάριο θά παρατίθεται τό πρωτότυπο κείμενο καί θά ἀκολουθεῖ ἡ ἑρμηνεία του.
ΩΔΗ Α´
Ἔσωσε λαόν, θαυματουργῶν Δεσπότης,
Ὑγρόν θαλάσσης, κῦμα χερσώσας πάλαι.
Ἐκών δε τεχθείς ἐκ Κόρης, τρίβον βατήν
Πόλον τίθησιν ἡμῖν• ὅν κατ᾽οὐσίαν
Ἴσόν τε Πατρί, καί βροτοῖς δοξάζομεν.
Ὁ συνθέτης τοῦ ψαλμοῦ ἀναφέρεται σέ κάποιον παλαιό καιρό, κατά τόν ὁποῖο ὁ Δεσπότης (Θεός) θαυματουργικά ἔσωσε τόν λαό του μέ θαυμαστό τρόπο κάνοντας χέρσο (στέρεο) μέρος τό ὑγρό κῦμα, «χαλικώνοντας τήν θάλασσα». Πρόκειται γιά τήν θαυματουργική διάβαση τῶν Ἰσραηλιτῶν τῆς Ἐρυθρᾶς θάλασσας. Ὁ τρίτος στίχος ἀναφέρεται στήν θεληματική Γέννηση τοῦ Χριστοῦ ἀπό τήν Κόρη, πού δέν εἶναι ἄλλη ἀπό τήν παρθένο Μαρία. Δι᾽αὐτῆς ἔγινε περιπατητή ἡ στράτα πρός τόν οὐρανό. Αὐτόν τόν θαυματουργό Θεό τόν δοξάζουμε, καί πρέπει νά τό κάνουμε, γιατί ὁ Χριστός (ὡς Υἱός) εἶναι ἴσος κατά τήν οὐσία μέ τόν Θεό Πατέρα ἀλλά εἶναι ἐπίσης ἴσος μέ τόν ἄνθρωπο ὡς πρός τήν ἀνθρώπινη φύση πού ἔλαβε. Μέσα ἀπό τό μικρό αὐτό τροπάριο εἴδαμε πόσα πολλά καί σημαντικά νοήματα ὑπάρχουν. Θά συνεχίσουμε μέ τόν ἐπόμενο τροπάριο τῆς Α´ὠδῆς.
